Ο Εγκέλαδος και οι εργολάβοι
Πέρασαν 15 χρόνια από την 7η Σεπτέμβρη 1999, τότε που το σεισμικό ρήγμα της Πάρνηθας προκάλεσε μεγάλο σεισμό έντασης 5,9 Ρίχτερ, που έμελλε να δρομολογήσει σοβαρές αλλαγές στην πόλη της Νέας Φιλαδέλφειας και ειδικότερα στον προσφυγικό της συνοικισμό.
Συνολικά 143 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του σεισμού, ενώ 50 χιλιάδες κάτοικοι του λεκανοπεδίου Αττικής έμειναν άστεγοι. Στη Νέα Φιλαδέλφεια, 7 άνθρωποι σκοτώθηκαν όταν κατέρρευσε η πολυκατοικία που κατοικούσαν στην οδό Πίνδου 41, ενώ εκατοντάδες ήταν αυτοί που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους γιατί είχαν πάθει σοβαρές ζημιές απ’ το σεισμό, βρίσκοντας καταρχήν καταφύγιο στον καταυλισμό με σκηνές που δημιουργήθηκε απ’ τις αρμόδιες αρχές πολιτικής προστασίας στο Άλσος.
Και στη Νέα Φιλαδέλφεια οι ιδιοκτήτες κατοικιών που δεν είχαν βλαφτεί απ’ τον σεισμό, εκμεταλλευόμενοι τη στενότητα της προσφοράς κατοικίας ανέβασαν τις τιμές των ενοικίων στα ύψη. Ταυτόχρονα, για ορισμένους, ο σεισμός και οι καταστροφές που προκάλεσε έδωσαν μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για να απαιτήσουν την άρση των περιορισμών στη δόμηση εντός προσφυγικού συνοικισμού.
Οι πιέσεις σ’ αυτή την κατεύθυνση είχαν ξεκινήσει βέβαια δεκαετίες νωρίτερα, με οδηγό τον κατασκευαστικό οργασμό που μας κληροδότησε το φαράγγι της Πατησίων και των δρόμων της Κυψέλης από την δεκαετία του ‘50, με όπλο την αντιπαροχή. Ωστόσο, πέραν των αρκετών σημειακών αλλαγών στην πόλη και ειδικότερα πάνω στη Δεκελείας, ο μεγάλος όγκος του συνοικισμού είχε ως τότε διασωθεί, παρά τα προβλήματα της παλαιότητας και των περίπλοκων ιδιοκτησιακών σχέσεων, ίσως μάλιστα εξαιτίας αυτών.
Παρόμοιες προθέσεις είχαν εκφραστεί και μετά τον σεισμό της 24 Φλεβάρη 1981, όταν και τότε μια σειρά από παραμελημένα προσφυγικά σπίτια υπέστησαν σοβαρές ζημιές. Τότε, μάλιστα, ο Δήμος Νέας Φιλαδέλφειας συνεργάστηκε για την «αποκατάσταση» των προβλημάτων στέγασης και κατοικίας με την Δημόσια Επιχείρηση Πολεοδομικού Σχεδιασμού (ΔΕΠΟΣ), με μελέτες της οποίας κατασκευάστηκαν οι θεόρατες ακαλαίσθητες πολυκατοικίες που βρίσκονται μεταξύ των οδών Ν. Τρυπιά και Κοιμήσεως Θεοτόκου, νότια του γυμναστηρίου του Ιωνικού.
Ήδη από τις πρώτες μέρες μετά τον σεισμό του 1999, αρχίζει ο δημόσιος διάλογος για την τύχη του συνοικισμού, ενώ οι πιο βιαστικοί ιδιοκτήτες προσπαθούν με κάθε τρόπο να πετύχουν τον χαρακτηρισμό των ιδιοκτησιών τους ως κατεδαφιστέων ακόμη κι αν τα σπίτια δεν είχαν πάθει σοβαρές ζημιές, ελπίζοντας στην απελευθέρωση των συντελεστών δόμησης και στην εκτεταμένη οικοπεδοποίηση της Νέας Φιλαδέλφειας.
Ωστόσο, η κερδοσκοπική ζαριά ορισμένων ιδιοκτητών ακινήτων του προσφυγικού συνοικισμού δεν ευοδώνεται. Μετά από δυο χρόνια αντεγκλήσεων και διαφωνιών, δημοσιεύεται το Προεδρικό Διάταγμα της 11/6/2001 περί «χαρακτηρισμού ως παραδοσιακού του προσφυγικού οικισμού του Δήμου Νέας Φιλαδέλφειας και καθορισμού ειδικών όρων και περιορισμών δόμησης αυτού». Το ΠΔ προστατεύει εν μέρει τα χαρακτηριστικά του παλιού συνοικισμού, βάζοντας περιορισμούς στα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά των κτιρίων που αναγείρονται στη θέση των κατεδαφισμένων προσφυγικών. Από την άλλη, παραχωρεί παραπάνω οικοδομήσιμα τετραγωνικά και μεγαλύτερο μέγιστο ύψος στα νέα κτίρια. Η σημαντικότερη, πάντως, προστασία που προσφέρει το ΠΔ, είναι ο ορισμός μεγάλου μέρους του συνοικισμού ως περιοχής αμιγούς κατοικίας και ο ρητός περιορισμός ή απαγόρευση ορισμένων εμπορικών χρήσεων σε συγκεκριμένους δρόμους, με ρυθμίσεις αυστηρότερες από το ισχύον Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο. Επίσης, σε συνέχεια του ΠΔ του 2001, το Υπουργείο Περιβάλλοντος προχωρά στον χαρακτηρισμό ορισμένων κτισμάτων του συνοικισμού ως διατηρητέων.
Οι περιορισμοί χρήσεων κι οι απαγορεύσεις μένουν στα χαρτιά σε αρκετές περιπτώσεις, ειδικά πιο πρόσφατα με την έκρηξη των κάθε είδους διασκεδαστηρίων που κατακλύζουν την πόλη και αδειοδοτούνται αφειδώς και χωρίς αναστολές απ’ τον Δήμο Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας. Παρά τη ντε φάκτο καταστρατήγηση του Προεδρικού Διατάγματος κι επειδή ο συμβιβασμός που επεδίωξε δεν ικανοποίησε τους πάντες, ήδη απ’ το 2004 ξεκινά μια προσπάθεια τροποποίησής του, που ανακόπτεται τελικώς στον προληπτικό έλεγχο του σχεδίου του ΠΔ από το Ε’ Τμήμα του Συμβουλίου της Επικρατείας, το 2007. Το 2010 εκπονείται κατ’ ανάθεση του Δήμου μια μελέτη για τον προσφυγικό συνοικισμό (μηχανικοί: Μαρία Καλαντζοπούλου, Γιώργος Πατρίκιος, Μάριος Δανεσσής) που προτείνει ορισμένες τροποποιήσεις στο ΠΔ του 2001. Η δημοσίευση της ενδιαφέρουσας μελέτης γίνεται λίγους μήνες πριν τις δημοτικές εκλογές, που παγώνουν τις όποιες εξελίξεις.
Η ιστορία, βεβαίως, δεν τελειώνει εδώ. Περιέργως, το φθινόπωρο του 2013, η διοίκηση Γαϊτανά επιχειρεί ανεπιτυχώς να ξεπαγώσει το ζήτημα της τροποποίησης του Προεδρικού Διατάγματος, σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη της «συζήτησης» για το γήπεδο που επιδιώκει να κατασκευάσει στον ιστορικό χώρο της ΑΕΚ η «Δικέφαλος 1924» ΑΕ. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε ότι ο σεισμός του 1999 υπήρξε και η αφορμή που χρησιμοποίησαν ο Γιάννης Γρανίτσας και η διοίκηση της Ερασιτεχνικής ΑΕΚ για να διαπράξουν 4 χρόνια αργότερα το έγκλημα της κατεδάφισης του Σταδίου «Νίκος Γκούμας», αλλά και του κλειστού γηπέδου μπάσκετ «Γεώργιος Μόσχος», για να τα αντικαταστήσουν από το εμπορικό μεγαθήριο, του οποίου η κατασκευή ματαιώθηκε τελικά από τους έντονους αγώνες των κατοίκων, αλλά και του Δήμου Νέας Φιλαδέλφειας, λίγο καιρό μετά τη θέσπιση του ΠΔ και επικυρώθηκε με την οριστική απόφαση του ΣτΕ το 2008.
Σήμερα, εκτός από το νέο ΡΣΑ και ο Ν. 4269/2014 για την πολεοδομική και χωροταξική μεταρρύθμιση, που ψηφίστηκε τον Ιούνιο, δημιουργεί νέα δεδομένα και για τον ταλαιπωρημένο, πλην μοναδικό, προσφυγικό συνοικισμό της Νέας Φιλαδέλφειας. Καταργώντας τον χαρακτηρισμό της «αμιγούς κατοικίας», δίνει τη δυνατότητα κι άλλων χρήσεων γης μέσα στα δρομάκια του προσφυγικού συνοικισμού. Ταυτόχρονα, το Κεντρικό Συμβούλιο Αρχιτεκτονικής ανατρέπει με πρόσφατη απόφασή του την ως τώρα γραμμή χαρακτηρισμού προσφυγικών κατοικιών ως διατηρητέων, ως μέτρο περαιτέρω προστασίας του πολεοδομικού συνόλου του συνοικισμού. Η πίεση που ήδη νιώθουν καθημερινά οι κάτοικοι του κέντρου της πόλης από τις ασύδοτες κι επεκτατικές εμπορικές χρήσεις αναμένεται επομένως να ενταθεί. Εκτός αν…
π.
Πρωτοδημοσιεύτηκε στο Χαμπέρι, φύλλο 9, Οκτώβρης 2014